ویژگی های مهم و برجسته ساخت محصولات میناکاری قسمت اول

تهیه ی زیرساخت

زیرساخت محصولات میناکاری معمولاً به دو روش خم کاری و چکش کاری تهیه می شود :

روش خم کاری : در این روش قالب مخصوص بشقاب، گلدان و یا هر شیء دیگر مورد نظر را به دستگاه تراش متصل کرده و ورقه ی فلز مورد نظر را بین قالب و گیره دستگاه قرار می دهند، در حین چرخیدن ورقه به وسیله ی میله ای که سر آن کاملاً گرد است و با فشار، ورقه را بر روی قالب خم می کنند.

روش چکش کاری : در این روش بدون استفاده از قالب و با استفاده از انواع چکش، میل قلوه، انبر و سندان اشیا را به اشکال مورد نظر تهیه می کنند و پس از هر بار عمل چکش کاری قطعه را در آتش قرار می دهند و مجدداً آن را چکش کاری می کنند تا کاملاً به شکل مورد نظر درآید.

برداشت آلودگی های مختلف از سطح زیرساخت

سطح فلز برای بهتر چسبیدن لعاب مینا باید کاملاً تمیز باشد، در صورتی که حتی اثر انگشت هنرمند بر روی ساخت باقی بماند، چربی آن مانع از ارتباط مستقیم لعاب با بدنه شده و در سطح لعاب بریدگی به وجود می آید، به این منظور از روش های مختلفی استفاده می شود :

شیء را درون مخزن شیشه ای متناسب با ابعاد آن که حاوی نمک طعام و سرکه است فرو می برند و یا بر روی شیء مورد نظر مستقیماً سرکه ریخته و سپس نمک بر روی کلیه ی سطوح آن می پاشند و توسط برس سیمی لکه ها را پاک می کنند.

استفاده از جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) : در این روش شیء را درون محلول گرم اسید سولفوریک رقیق غوطه ور کرده و در صورتی که شیء بیش از حد دارای لکه باشد آن را درون اسید سولفوریک غلیظ قرار می دهند و توسط برس سیمی آن را تمیز می کنند. بعد با آب شیء را شستشو می دهند تا کاملاً از اسید پاک شود.

استفاده از صابون، الیاف فلزی، سمباده و آب نمک : در پایان تمام مراحل شیء پاک شده را با آب تمیز می شویند و توسط خاک اره آن را خشک می کنند. سپس قبل از لعاب کاری توسط هوای فشرده کمپرسور، آن را از هرگونه گرد و غبار پاک می کنند.

آماده سازی لعاب

پودر لعاب به جهت غیرمحلول بودن و وزن حجمی زیاد به تنهایی نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین جهت معلق کردن ذرات لعاب در آب و چسبندگی بیشتر آن از غلظت دهنده های طبیعی مانند "به دانه" استفاده می کنند. ابتدا به دانه را می جوشانند تا لعاب آن به دست آید، سپس آن را به نسبت 1 به 10 با پودر لعاب مخلوط می کنند.

لعاب کاری

لعاب کاری به دو روش انجام می گیرد :

روش اسپری به وسیله ی پیستوله : در این روش لعاب به وسیله ی پیستوله در اتاقک کوچکی که به آن اتاقک اسپری گفته می شود بر روی زیرساخت پاشیده می شود. این اتاقک می بایست به سیستم تهویه ی مناسب مجهز باشد تا اسپری کننده از ذرات معلق لعاب در هوا که سمی و خطرناک است در امان بماند، در این روش مقداری از لعاب به هدر می رود.

روش دستی یا غرقاب : در این روش لعاب را بر روی قطعه می ریزند تا تمام سطح آن را بپوشاند. این روش به لحاظ جلوگیری از هدر رفتن لعاب و معلق نشدن ذرات آن در هوا از نظر اقتصادی و بهداشتی ارجح است.

پس از لعاب کاری، اشیای لعاب زده شده را می بایست در فضایی دور از هرگونه گرد و غبار در کنار کوره و یا در گرمخانه قرار داده و حتماً قبل از قرار دادن شیء در کوره مجدداً توسط هوای فشرده غبارروبی کرد.

پخت لعاب

پس از خشک شدن کامل لعاب و برطرف کردن هرگونه گرد و غبار از روی آن، مرحله ی پخت آغاز می شود.
برای پخت لعاب، حرارت کوره می بایست در حدود 900 درجه ی سانتی گراد باشد. فرآیند پخت لعاب بیش از 2 تا 3 دقیقه به طول نمی انجامد و زمانی که سرخی مناسب قطعه و لعاب توسط استادکار تشخیص داده و در واقع از پخت کامل لعاب اطمینان حاصل شد، شیء را از کوره خارج کرده و در کنار کوره قرار می دهند تا به تدریج سرد شود. صنعتگران سنتی از دماسنج استفاده نمی کنند و فقط به تجربیات و شواهد بسنده می کنند. در این زمان رنگ لعاب به رنگ زرد نخودی متمایل است و با از دست دادن حرارت به تدریج رنگ آن به سفیدی می گراید.

در صورتی که کوره به اندازه ی لازم گرم نشده باشد لعاب حاصله مات و زبر خواهد شد، هم چنین حرارت بیش از حد کوره موجب سوزنی شدن سطح لعاب می شود.

جهت پوشش کامل یک فلز به طور معمول سه بار مراحل لعاب کاری و پخت با فاصله ی زمانی معقول صورت می گیرد.

حرارت کوره در بار سوم لعاب کاری، کمتر از دفعات قبل است.

منبع :
"شناخت صنایع دستی ایران"
نویسنده : دکتر حسین یاوری