تاریخچه ایجاد و مراحل ساخت و پردازش ظروف فیروزه کوبی

فیروزه کوبی (فیروزه نشانی) ، هنری است که در طی آن فیروزه های ضایعاتی ناشی از تراش فیروزه به نحو جالب و هنرمندانه ای بر سطحی از یک بدنه یا زیرساخت فلز یا آلیاژ ، در کنار هم نشانده می شود.

قدمت فیروزه کوبی به حدود 80 سال پیش می رسد و در آن زمان صنعتگری به نام "یوسف حکمیان" در مشهد ، کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند ، گل سینه ، گوشواره و ... را آغاز کرد و حدود 20 سال بعد این هنر توسط صنعتگر دیگری به نام "حاج داداش" از مشهد به اصفهان برده شد و از آن زمان تا به امروز توسط تعداد معدودی از هنرمندان با ذوق اصفهان ، فیروزه کوبی در شهر اصفهان رواج دارد.

در اصفهان ، فیروزه کوبی صرف نظر از جواهرات ، بر روی ظروفی همچون بشقاب ، سنگاب ، کاسه ، گلابپاش ، شمعدان ، جعبه و ... نیز انجام می شود.

در این هنر ، ابتدا زیرساخت آماده می شود و سپس کار فیروزه نشانی با دقت و صبر و حوصله و طبعاً مهارت به انجام می رسد.

مراحل ساخت :

یک فرآورده ی فیروزه کوب اعم از زیورآلات و یا ظروف ، عبارت است از شیئی مسی ، برنجی ، نقره ای و یا برنزی که ذرات و قطعات ریزسنگ فیروزه بر قسمت هایی از سطوح آن به فرم موزاییک در کنار هم نشانده شده و به این ترتیب جلوه ای خاص به آن بخشیده می شود. ساخت و پرداخت چنین فرآورده ای مشتمل بر دو مرحله ی کلی است :

مرحله ی اول : زرگری – که مراد از آن ساخت و آماده سازی شئ مورد نظر با یکی از فلزاتی است که نام برده شد.

مرحله ی دوم : فیروزه کوبی – که منظور از آن نشاندن خرده سنگ های فیروزه ی انتخابی توسط هنرمند فیروزه کوب بر روی زیرساخت حاصل از مرحله ی نخست است که این امر با پوشش قسمت یا قسمت های مورد نظر بر سطح شئ انجام می شود و برای انجام این کار هنرمند فیروزه کوب ، سطح موضوع فیروزه کوبی را با لاک گردویی پوشش می دهد و با منقاش خرده سنگ های فیروزه را بر آن می نشاند و با حرارت حاصل از چراغ الکلی به میزان 40 درجه ی سانتی گراد کار تثبیت دانه های فیروزه بر سطوح مورد نظر را به اتمام می رساند. مراحل بعدی کار پس از اتمام فیروزه نشانی ، صیقل دادن سطح یا سطوح فیروزه کوبی شده و پولیش قسمت های فلزی ظرف است.

در مورد فیروزه کوبی و آثار فیروزه کوب رعایت نکات ذیل ضرورت دارد :

1 - زیرساخت می بایست مناسب و با کیفیت باشد و دارای تعادل و تقارن کافی بوده و از تناسب مطلوب برخوردار باشد.

2 - فیروزه های نشانده شده در سطح کار باید حتی المقدور یک اندازه بوده و ضمناً تا حد امکان فاصله ای بین آنها موجود نباشد. هر چه فاصله بین فیروزه های نشانده شده با لاک گردویی بیشتری پر شده باشد از ارزش کار محصول فیروزه کوب کاسته می شود.

3 - پرداخت نهایی محصول فیروزه کوبی شده از لحاظ پولیش قسمت های فلزی و نیز سطح فیروزه کوبی شده از اهمیت کافی برخوردار است و لذا یک محصول فیروزه کوب باید دارای سطوح مشخص براق و کاملاً تمیز و نیز سطوح فیروزه کوبی شده شفاف ، درخشان و زیبا باشد.

منبع :
"شناخت صنایع دستی ایران"
دکتر حسین یاوری